هگمتانه، گروه همدان‌شناسی: شهرداری همدان با اقدامی خلاقانه و فرهنگی، بنرهایی از واژه‌ها و اصطلاحات اصیل گویش همدانی را در سطح شهر نصب کرده است؛ حرکتی که نه‌تنها شهروندان را با ریشه‌های زبانی و هویتی خود پیوند می‌دهد، بلکه توجه گردشگران را نیز به فرهنگ زنده و ماندگار این دیار کهن جلب می‌کند.
به گزارش هگمتانه، سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری همدان در اقدامی ارزشمند و خلاقانه، طرحی را در سطح شهر اجرا کرده است که بازتاب گسترده‌ای در میان شهروندان و گردشگران یافته است.
نصب بنرهایی با واژگان و اصطلاحات اصیل گویش همدانی در نقاط مختلف شهر، گامی مهم در جهت زنده نگه داشتن و پاسداشت یکی از میراث‌های فرهنگی این دیار کهن است؛ میراثی که نه‌تنها بخشی از هویت همدان، بلکه بخشی از سرمایه فرهنگی ایران به شمار می‌رود.
زبان و گویش، تنها وسیله‌ای برای انتقال پیام و برقراری ارتباط نیستند؛ آن‌ها حامل تاریخ، فرهنگ، شیوه زندگی و حتی جهان‌بینی یک قوم هستند و وقتی مردم همدان به‌جای واژه‌های رسمی فارسی، از اصطلاحاتی مانند «اساندن» به معنای «گرفتن»، «کوف» به معنای «تاب»، یا «سانجو» به معنای «دل‌درد» استفاده می‌کنند، در حقیقت بخشی از تاریخ شفاهی و فرهنگی خود را بازگو می‌کنند. این کلمات، در حقیقت ریشه‌هایی عمیق در بطن زندگی گذشتگان دارند و گویای نوعی تداوم فرهنگی میان نسل‌ها هستند.
بسیاری از زبان‌شناسان معتقدند که نابودی یک گویش، فراتر از حذف چند واژه یا اصطلاح است؛ بلکه از میان رفتن بخشی از حافظه جمعی و میراث ناملموس بشری است و از این رو، تلاش برای پاسداشت گویش‌ها، نه اقدامی صرفاً نوستالژیک، بلکه ضرورتی فرهنگی و اجتماعی است.
شهرداری همدان با نصب بنرهایی که این واژه‌ها و اصطلاحات اصیل را به نمایش گذاشته، توانسته گویش را از حاشیه به متن زندگی روزمره مردم بیاورد؛ برخلاف روش‌های معمول که گویش‌ها صرفاً در کتاب‌ها، کلاس‌ها یا محافل تخصصی معرفی می‌شوند، این بار واژه‌ها در خیابان‌ها، میدان‌ها و مسیرهای پرتردد شهر در معرض دید همگان قرار گرفته‌اند.
شهروندان هنگام عبور از خیابان یا نشستن در ایستگاه اتوبوس، ناگهان با تابلویی مواجه می‌شوند که روی آن نوشته شده «همدانیا میگن کوف، نمیگن تاب» یا «همدانیا میگن تنگله، نمیگن کوزه». این مواجهه ساده، نوعی تلنگر فرهنگی است.
بسیاری از جوانان با دیدن این کلمات، یا لبخندی می‌زنند و یا از بزرگ‌ترهای خود می‌پرسند که معنای دقیقشان چیست؟، همین پرسش‌ها و گفت‌وگوهای کوتاه خانوادگی، در عمل به زنده نگه داشتن گویش کمک می‌کند.
یکی از نگرانی‌های اصلی در زمینه حفظ گویش‌ها، فاصله گرفتن نسل‌های جدید از زبان بومی است؛ کودکان و نوجوانان امروز، به دلیل حضور پررنگ رسانه‌های فارسی‌زبان و فضای مجازی، کمتر در معرض گویش محلی قرار می‌گیرند و بسیاری از آن‌ها شاید حتی برخی واژه‌های ساده گویش همدانی را هم نشنیده باشند.
بنرهای نصب‌شده در سطح شهر، فرصتی فراهم کرده تا این نسل، هرچند کوتاه و گذرا، با ریشه‌های زبانی خود آشنا شود و حتی اگر ابتدا با خنده و شوخی از کنار این اصطلاحات عبور کنند، همان لحظه در ذهنشان اثری باقی می‌ماند که می‌تواند بعدها به علاقه‌ای جدی‌تر تبدیل شود و این همان بذر فرهنگی است که امروز کاشته می‌شود تا فردا به درختی تنومند بدل گردد.
همدان شهری است با پیشینه‌ای چند هزار ساله؛ از هگمتانه و گنجنامه گرفته تا آرامگاه بوعلی‌سینا و باباطاهر و گردشگران داخلی و خارجی برای دیدن این آثار تاریخی و طبیعی راهی همدان می‌شوند، اما مواجهه با گویش محلی تجربه‌ای متفاوت برای آن‌ها رقم می‌زند.
هنگامی که یک مسافر غیرهمدانی در خیابان‌های شهر با بنری روبه‌رو می‌شود که روی آن نوشته «همدانیا میگن تنجیده، نمیگن له‌شده»، علاوه بر جذابیت بصری، نوعی کنجکاوی در او شکل می‌گیرد، او درمی‌یابد که همدان تنها شهری تاریخی نیست، بلکه فرهنگی زنده دارد که در واژه‌ها و گفتار مردم جاری است و این تجربه، هویت گردشگری همدان را غنی‌تر می‌کند و باعث می‌شود مسافران، خاطره‌ای ماندگارتر از شهر با خود ببرند.
زبان محلی، همچنین فراتر از یک ابزار ارتباطی، نشانه‌ای از صمیمیت و تعلق است؛ وقتی دو همدانی در جمعی غریبه با واژه‌های بومی خود سخن می‌گویند، نوعی نزدیکی و همدلی میانشان شکل می‌گیرد و این حس تعلق به جامعه محلی، یکی از عناصر مهم سرمایه اجتماعی است.
بنابراین پاسداشت گویش همدانی تنها یک اقدام فرهنگی نیست، بلکه عاملی برای تقویت پیوندهای اجتماعی و ایجاد همبستگی میان شهروندان نیز به شمار می‌رود.
همدان به‌عنوان یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران و نخستین پایتخت مادها، همواره در تاریخ کشور نقشی ویژه داشته است، اما هویت همدان فقط در بناهای تاریخی و آثار باستانی خلاصه نمی‌شود و بخش مهمی از این هویت در فرهنگ شفاهی، ضرب‌المثل‌ها، داستان‌ها و گویش مردم نهفته است.
اگر همدان بخواهد جایگاه فرهنگی خود را در ایران و جهان حفظ کند، ناگزیر باید از این میراث زبانی نیز حفاظت کند و اقدام اخیر شهرداری نشان می‌دهد که نگاه مدیران شهری تنها به عمران و سازه‌های فیزیکی معطوف نیست، بلکه آن‌ها ارزش فرهنگ و هویت را نیز درک کرده‌اند.
نصب بنرها، آغاز راهی است که می‌تواند به برنامه‌های گسترده‌تر منجر شود و آموزش گویش در مدارس، تولید محتوای چندرسانه‌ای، برگزاری جشنواره‌های ادبی و هنری با محوریت گویش همدانی و حتی استفاده از این واژه‌ها در تبلیغات شهری، همگی می‌توانند در تداوم این مسیر مؤثر باشند.
از سوی دیگر، ثبت و مستندسازی گویش همدانی به‌عنوان میراث ناملموس در سازمان میراث فرهنگی و حتی یونسکو می‌تواند جایگاه این گویش را در سطح ملی و بین‌المللی تثبیت کند.
باید گفت اقدام شهرداری همدان در نصب بنرهای گویش محلی، حرکتی است فرهنگی، هنری و هویتی که فراتر از یک کار نمادین ساده قرار می‌گیرد و این حرکت، هم در ذهن شهروندان جرقه‌ای از آگاهی و تعلق ایجاد کرده و هم گردشگران را به جنبه‌ای تازه از فرهنگ همدان پیوند داده است.
در دنیایی که گویش‌ها و زبان‌های محلی یکی پس از دیگری در حال فراموشی هستند، چنین اقداماتی همچون چراغی روشن مسیر آینده را نشان می‌دهند.
همدان با این ابتکار نشان داد که پاسداشت فرهنگ محلی نه‌تنها وظیفه‌ای تاریخی، بلکه فرصتی برای غنی‌تر کردن زندگی امروز و ساختن آینده‌ای فرهنگی برای نسل‌های بعد است.